(16/10/2017) - soi kèo nhà cái là cây lương thực chủ yếu của Việt Nam. Trong 3 thập kỷ vừa qua, cây soi kèo nhà cái đã làm tròn sứ mệnh của mình là biến Việt Nam từ một nước thiếu thốn lương thực trở thành một nước dư thừa hàng chục triệu tấn thóc để xuất khẩu...

Hạt gạo Việt Nam đứng về giá trị thương mại trên thị trường thế giới thì còn thua kém một số nước. Vì vậy, dù Việt Nam xuất khẩu số lượng nhiều, nhưng giá trị thu lại chưa xứng đáng. Ở phạm vi trong nước khi so sánh với một số mặt hàng khác như cây ăn quả hay cây công nghiệp, rau màu hoặc các loại sản phẩm chăn nuôi hay thủy sản thì giá trị so sánh với hạt soi kèo nhà cái cũng thường cao hơn có khi hàng chục lần trên cùng một đơn vị sản xuất.

Thực tế sản xuất, chính người nông dân đã phải bươn trải, tìm mọi phương kế để tự lo cho cuộc sống trên quỹ đất rất hạn chế của họ. Do vậy nhiều mô hình chuyển đổi đất soi kèo nhà cái kém hiệu quả sang nuôi trồng cây, con khác đã diễn ra như mô hình VAC (vườn - ao - chuồng), ngăn ruộng để nuôi tôm, lên liếp trồng hoa màu và các cây ăn quả... đã và đang diễn ra khắp nơi.

Chúng ta cũng có chính sách chuyển đổi cơ cấu sản xuất, chuyển đổi một phần đất soi kèo nhà cái kém hiệu quả sang kinh doanh cây con khác. Vậy là chính sách phát triển nông nghiệp của nước ta cũng có lúc đi sau thực tế sản xuất khá xa. Chính sách cũng thiếu đồng bộ, nhất quán. Không ít người lại có tính nôn nóng về quy trình chuyển đổi và thậm chí chưa đánh giá đúng vai trò thực tế về mối quan hệ đất, nước với cây trồng hay thủy sản cũng như mối quan hệ giữa sản xuất với mạng lưới kinh tế thị trường. Thậm chí có không ít người muốn xóa bỏ cây soi kèo nhà cái hay so sánh giá trị với các sản phẩm khác một cách hời hợt, thiếu thực tế.

Chính sách chuyển đổi cơ cấu cây soi kèo nhà cái, vật nuôi là hướng đi rất đúng đắn. Trước hết cần chuyển đổi mạnh tay trên vùng đất nhờ nước trời, đất hẹp người đông và cần chú ý tìm thị trường của sản phẩm giới thiệu cho người sản xuất, không để cho dân tự phát làm ra sản phẩm mà không bán được, hay diễn lại tình trạng soi kèo nhà cái - chặt như những năm trước đã thường diễn ra.

Riêng vùng đất màu mỡ thường bị ngập nước, chưa có cây con gì thay thế cây soi kèo nhà cái được ở vùng ĐBSCL hay vùng tam giác ĐBSH hoặc một số địa danh nổi tiếng về cây soi kèo nhà cái ở các tỉnh duyên Hải miền Trung. Nhà nước cần có chính sách phù hợp, cộng với cải tiến điều kiện sản xuất để trồng soi kèo nhà cái được bền vững, có hiệu quả cao. Trong thực tế cây soi kèo nhà cái có năng suất rất ổn định và dễ trồng, đầu tư thấp.

Cây soi kèo nhà cái so với cây mía, có thời gian chiếm đất 1 năm, trên 1 đơn vị diện tích 1 ha.

Để tiện việc so sánh, xin được dẫn ra số liệu trung bình của 13 tỉnh ĐBSCL, thuộc chương trình "Sản xuất soi kèo nhà cái thông minh ứng phó với biến đổi khí hậu" do Công ty Cổ phần Phân bón Bình Điền phối hợp với Trung tâm Khuyến nông Quốc gia thực hiện. Trong thời gian 1 năm, vùng ĐBSCL có thể trồng được 2 - 3 vụ soi kèo nhà cái, trong tài liệu này chỉ tính cho vùng diện tích 2 vụ soi kèo nhà cái đông xuân, hè thu, không tính vụ soi kèo nhà cái thu đông. Số liệu thu được tính bình quân 65 hộ thuộc 13 tỉnh, trên nhiều đơn vị đất đai khác nhau và kỹ thuật sử dụng cũng khác nhau.

Về cây soi kèo nhà cái: Theo kỹ thuật của nông dân, trong vụ đông xuân, tổng chi phí đầu tư là: 17.349.000đ, khi thu hoạch bán soi kèo nhà cái tươi, tiền lời thu được 18.756.000đ; Vụ hè thu tổng chi: 16.859.833đ, tiền lời 13.500.000đ. Tổng chi phí cả 2 vụ là 34.208.833đ và có tiền lời thu được là 32.256.000đ, tỷ lệ lợi nhuận là 48,4%.

Được soi kèo nhà cái theo kỹ thuật của mô hình: Trong vụ đông xuân, tổng chi phí đầu tư là 17.060.100, tiền lời là 23.714.000đ; Vụ hè thu tổng chi là 16.382.000đ, tiền lời là 18.857.000đ. Tổng số chi phí cả 2 vụ là 33.442.100đ; tổng số tiền lời 2 vụ là 41.015.000đ, chiếm tỷ lệ 55,7%.

Về soi kèo nhà cái mía: Tại ruộng trình diễn ở xã Pleipong, huyện Ayunpa, Gia Lai năm 2015, chi phí đầu tư cả vụ là 48.645.000đ, đạt năng suất mía soi kèo nhà cái 66,55 tấn, tổng thu tiền bán mía là 57.529.000 đ, tiền lời thu được 8.883.000đ, tỷ lệ lợi nhuận là 18,26%.

Vụ mía tơ 2015 tại Nhà máy đường Phổ Phong: Tổng chi cho ruộng mía là 47.691.667đ, lượng phân bón sử dụng bằng 1,5 lần bón cho soi kèo nhà cái, nhưng tổng thu mang lại cho ruộng mía là 75.162.150đ, trừ chi phí còn lời được 27.470.483đ/ha/năm (tỷ lệ lời thu được 57,6%).

Như vậy, so sánh hiệu quả kinh tế 2 vụ soi kèo nhà cái trong năm với 1 vụ mía chiếm đất 12 tháng và cũng được đầu tư cao hơn 2 vụ soi kèo nhà cái, nhưng tiền lời và tỷ suất lợi nhuận vẫn chưa bằng 2 vụ soi kèo nhà cái. Vậy là trồng soi kèo nhà cái vẫn có lời. Do đó chúng ta cần khoanh vùng đất soi kèo nhà cái ổn định và cải tiến kỹ thuật đặc biệt là tăng cường cơ giới hóa giúp cây soi kèo nhà cái Việt Nam phát triển bền vững.

GS.TS Mai Văn Quyền